در زندگی های امروز تقریبا همه ی ما بزرگترها روزانه ساعتها به کار با ابزارهای دیجتیال مشغول هستیم. در واقع ما به دنیای مجازی مهاجرت کرده ایم و فرزندان ما در دنیای واقعی آمیخته با دنیای مجازی متولد شده اند! چه بخواهیم و چه نخواهیم یکی از چالشهای مهم فرزندان ما زندگی در این دنیای جدید و جذاب و فریبنده است. همانطور که ما قدم به قدم راه رفتن در دنیای واقعی را به کودکان یاد می دهیم باید نحوه قدم زدن در دنیای جذاب و فریبنده مجازی را هم به کودکان آموزش دهیم.

دنیای مجازی برای بچه ها فرصت یا تهدید؟

مزیتهای استفاده از بازیهای دیجیتالی کم نیستند. افزایش مهارت حل مسئله، افزایش حافظه، تقویت تفکر منطقی و استدلال، افزایش اطلاعات، سرگرمی و شادی، افزایش حس کنجکاوی و خیال پردازی، توسعه خلاقیت کودکان و هماهنگی دست و چشم و تقویت مهارتهای ظریف فقط بعضی از دستاوردهای بازیهای دیجیتالی هستند.

از طرفی آسیبهای دنیای مجازی هم قابل توجه هستند. از مهمترین معایب می توان از وابستگی و اعتیاد کودکان، تقویت خشونت و پرخاشگری، گوشه گیری و انزوا، عملکرد ضعیف آموزشی، مشکلات مربوط به سلامت جسمی ( مانند چاقی، ضعف عضلات و مهارتهای درشت، مشکل بینایی)، عدم تشخیص واقعیت از خیال و دریافت ارزشهای اخلاقی نادرست نام برد.

دوگانه سود یا زیان فضای مجازی برای کودکان دوگانه جدی و مهمی است و این دوگانه در پژوهشهای علمی هم مشهود هست. ممکن است حتی خود ما هم بین مزایا و معایب فضای مجازی در نوسان باشیم. گاهی برای سرگرم شدن کودک یا شرکت در یک کلاس مجازی موبایل را به فرزندمان بدهیم و گاهی به خاطر نگرانی از آسیب های استفاده از موبایل او را از استفاده از موبایل منع کنیم.

چه کار کنم؟

وزن کفه های فایده و ضررِ استفادهی کودکان از فضای مجازی هر دو سنگین هست. پس چه طور می توان نقطه تعادل را پیدا کرد؟ بر اساس پژوهش ها مجموعهای از اصول و راهکارها به والدین توصیه میشود که راهنمای چگونگی استفاده صحیح از رسانه است. رعایت این اصول کمک می کند که آسیبهای استفاده از ابزارهای دیجیتالی بسیار کاهش پیدا کند. انتخاب بازیها و محتواهای متناسب با سن، علاقه و روحیات کودک، برنامه ریزی زمانی مناسب، پیگیری و نظارت والدین و داشتن تعامل فعال با کودک از جمله مهمترین راهکارها هستند.

آکادمی پزشکی اطفال آمریکا توصیه می کند که کودکان قبل از یک و نیم سالگی از هر گونه صفحه نمایش دور نگه داشته شوند. بین 18 تا 24 ماه زمان تماشای صفحه نمایش باید به تماشای برنامه آموزشی با مراقب محدود شود. برای کودکان 2 تا 5 ساله، زمان صفحه نمایش را باید به حدود 1 ساعت در روز هفته و 3 ساعت در روزهای آخر هفته محدود کرد. برای سنین 6 سال و بالاتر، باید عادات سالم را تشویق کرد و فعالیت هایی را که شامل صفحه نمایش است محدود کرد.

برای اینکه پیاده سازی این اصول ممکن باشد یک اصل خیلی مهم توجه به روش استفاده از فضای مجازی هست. یعنی اینکه چرا و چه جوری بچه ها سراغ بازی های دیجتیال برن و چرا و چه جوری ازش جدا بشن و برگردن به دنیای واقعی؟ در واقع علاوه بر همهی راهکاریی که به والدین توصیه می شود، آموزش استفاده مسئولانه از رسانه به خود کودکان هم بسیار مهم است. کودکان باید خودشان به تدریج با فرصتها و چالشهای فضای مجازی آشنا شوند،  مهارتهای تفکر انتقادی را بیاموزند و بتوانند برنامه ای برای فعالیتهای متنوع واقعی و مجازی خود داشته باشند. کودکان باید روش استفاده از ابزارهای دیجتیال را فرا بگیرند و هدفمند و آگاهانه به سراغ گوشی موبایل بروند.

بازی های هیبریدی؛ ترکیب فرصتهای دنیای واقعی و مجازی

بازی های هیبریدی یا ترکیبی که به صورت آگاهانه با ترکیب دنیای واقعی و مجازی ساخته شده باشند می توانند از مزایای این دو فضا استفاده کنند و آسیب ها را به حداقل برسانند. مثال ساده این فعالیت ها ورزش کردن با اپلیکیشن های ورزشی است. در این حالت، کودکان علاقه یا نیاز برخاسته از دنیای واقعی را آگاهانه به دنیای مجازی عرضه می کنند و در دل دنیای بی نهایتِ بازی ها و اطلاعات گم نمی شوند بلکه مسئولانه هدف خودشان را جستجو می کنند.

از ابتدای مواجهه کودکان با دنیای دیجیتال می توانیم گام به گام این نوع استفاده از ابزارهای دیجتیال را به کودکان آموزش بدهیم. کودکی که درگیر یک روایت یا قصه در فضای مجازی می شود را می توان تشویق کرد با ساختن عروسک یا کاردستی متناسب با قصه، تجربۀ ذهنی اش را در دنیای واقعی ادامه دهد و به جای اینکه منفعلانه غرق دنیای تصاویر و رنگ ها شود فعالانه ایده هایش را به چالش بکشد و با آنها دست ورزی کند. 

شارمینیا و بازی کودکان

بازی شارمینیا با هدف رشد و ارتقای توانمندی های کودکان به طراحی بازی های هیبریدی (ترکیبی) می پردازد. قصه ها و روایت های عروسک مینیا در فضای مجازی به تخیل کودکان جان می دهد و آنها را دعوت می کند در دنیای واقعی به ساختن رویاهای خود بپردازند. در بازی فکری شارمینیا که یک بازی صفحه ای است بچه ها به ساختن شهر خیالی خود می پردازند و در مسیر می توانند علاوه بر کارت های فیزیکی معماهای مجازی را حل کنند و به صفحه بازی برگردند و مهره خود را جلو ببرند. کودکان می توانند فیلم های عروسک های شهر شارمینیا را ببینند و خودشان عروسک مورد علاقه خود را بسازند. دنیای مجازی بخشی از دنیای کودکان امروز است. ما می توانیم با هوشمندی در این مسیر همراه کودکان باشیم تا بیشترین استفاده را از فرصتها بکنند و کمترین آسیب ها متوجه آنها باشد.